Năm 1885 hưởng ứng Chiếu Cần Vương, Phan Đình Phùng dựng cờ khởi nghĩa, làng Đông Thái bị giặc đánh phá mẹ con ông phải chạy đi lánh nạn lên Hương Sơn sang tận Thanh Chương, Nam Đàn nên việc học của Lê Văn Huân bị gián đoạn. Năm 18 tuổi ông bắt đầu làm quen với các bậc đàn anh như Phan Bội Châu, Đặng Thái Thân, tư tưởng yêu nước của hai ông đã ảnh hưởng trực tiếp đến Lê Văn Huân. Năm 1906, Lê Văn Huân dự kỳ thi Hương ở trường Nghệ và đậu Giải nguyên, năm 1907 vào Huế thi Hội nhưng không đậu, sau đó ở lại Huế một thời gian làm quen với một số nhân vật yêu nước có tiếng ở miền Trung như Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng. Từ Huế về Lê Văn Huân tích cực hoạt động trong Hội Duy Tân, ông bắt đầu phổ biến những bài “Á tế á ca”, “Hải Ngoại huyết thư” của Phan Bội Châu cổ vũ lòng yêu nước của sỹ tử và nhân dân. Sau đó ông cùng Đặng Nguyên Cẩn, Ngô Đức kế mở Triều Dương thương điếm ở Vinh vừa buôn bán vừa cổ động cho hàng nội vừa gây quỹ và làm liên lạc cho Hội. Năm 1908 phong trào chống thuế nổ ra ở Nam – Ngãi và nhanh chóng lan ra Nghệ Tĩnh. Ở Hà Tĩnh phong trào diễn ra mạnh mẽ, nhà cầm quyền Pháp phải lo sợ ra lệnh khủng bố bắt bớ và giết hại những người cầm đầu. Nhân đó chúng ra lệnh bắt hàng loạt các nhà yêu nước trong Hội Duy tân như Ngô Đức Kế, Đặng Nguyên Cẩn và Lê Văn Huân đày ra Côn Đảo. Qua 9 năm đày ải, tháng 8-1917 Lê Văn Huân được tha và bị quản thúc tại quê nhà, ông làm nghề bốc thuốc dạy học ngấm ngầm tuyên truyền tinh thần yêu nước bằng thơ ca và bí mật bắt mối với một số người cùng chí hướng. Khoảng năm 1924-1925 ông ra Vinh bắt liên lạc với một số thanh niên trí thức yêu nước, rồi sau đó ra Hà Nội bắt liên lạc với Tôn Quang Phiệt bàn việc lập tổ chức cách mạng mới. Năm 1925 nhân ngày Quốc khánh Pháp (14-7) Lê Văn Huân, Tôn Quang Phiệt, Trần Đình Thanh, Ngô Đức Diễn cùng một số người khác đã họp ở núi Quyết (Nghệ An) quyết định thành lập Hội Phục Việt và Lê Văn Huân là một yếu nhân của Hội. Ở trong nước nhất là ở Nghệ Tĩnh Hội Phục Việt phát triển rộng rãi và hoạt động khá sôi nổi, các hội viên tích cực truyền bá tư tưởng “ hợp quần” “ái quốc” trong nhân dân, hội cho rải truyền đơn phản đối việc Pháp kết án Phan Bội Châu được nhiều nơi hưởng ứng. Nhân việc này Pháp cho truy lùng ráo riết các nhà lãnh đạo Hội, theo gợi ý của Lê Văn Huân, Hội Phục Việt đổi tên thành Hội Hưng Nam. Lúc này với chính sách mị dân thực dân Pháp cho thành lập Viện dân biểu Trung Kỳ, lợi dụng chủ trương này các nhà ái quốc có uy tín ra tranh cử để có thể đấu tranh công khai hợp pháp. Cụ Huỳnh Thúc Kháng được cử làm Viện trưởng và Lê Văn Huân cũng trúng cử đại biểu, nhưng khi thấy Viện Dân biểu chỉ là tổ chức bù nhìn Huỳnh Thúc Kháng từ chức Viện trưởng, Lê Văn Huân cùng nhiều người khác cũng rút khỏi Viện Dân biểu. Để tạo điều kiện cho việc thống nhất lực lượng yêu nước Hội Hưng Nam đổi tên thành Việt Nam cách mạng đảng, rồi Việt Nam cách mạng đồng chí hội và bàn bạc hợp nhất với Hội Việt Nam cách mạng thanh niên do Nguyễn Ái Quốc tổ chức nhưng không thành. Ngày 14-7-1928 Việt Nam cách mạng đồng chí hội họp ở Huế quyết định cải tổ thành Tân Việt cách mạng Đảng. Trong thời gian này Đảng Tân Việt được tổ chức rộng khắp nhiều nơi và trong thời gian này Lê văn Huân phụ trách Liên tỉnh bộ Nghệ Tĩnh, mặc dù tuổi đã cao ông vẫn luôn bám sát phong trào tích cực hoạt động lo lắng công việc tuyên truyền và cả tài chính. Tháng 9-1929 nhân vụ ám sát tên mộ phu đồn điền Ba - Danh thực dân Pháp thẳng tay đàn áp các cơ sở cách mạng và cơ sở của Tân Việt cũng bị vỡ gần hết, biết tình thế không thoát khỏi tay giặc ông đã bàn giao công việc cho Hội. Quả nhiên đến ngày 13-9-1929 ông bị bắt và đưa ra Vinh, trong nhà lao ông đã tuyệt thực rồi từ trần vào ngày 20-9-1929 khi mới 53 tuổi.
Lê Văn Huân là tấm gương nghĩa khí sáng ngời là nhà yêu nước hoạt động trung kiên, cái chết của ông làm chấn động dư luận trong nước, đồng thời cổ vũ cho tinh thần chống Pháp ngày càng mạnh mẽ của nhân dân ta.
( Sở Văn hoá - Thông tin )